»36 
nae mutationes audacium ingeniorum flatibus quotidie incerti jac 
temur, sed tandem aliquando humanum genus, refrenata sectarum 
libidine (quam inanis novandi gloria stimulat), constitutis certis 
dogmatibus, inoffenso pede non in Philosophia minus quam in 
Mathesi ad ulteriora progrediatur, cum in scriptis praestantium 
Virorum veterum et recentiorum (si ea fere adimas, quibus in alios 
durius dicunt) plurimum esse soleat veri et boni, quod erui et in 
publicos thesauros digeri meretur. Idque utinam facere mallent 
homines, quam censuris tempus prodigere, quibus tantum vanitati 
suae litant. Nobis certe, quibus in novis et nostris quibusdam ita 
favit fortuna, ut de bis solis cogitare nos passim juberent amici, 
nescio quomodo tamen pleraque etiam aliena non displicent et suo 
quodque pretio, etsi diverso, censetur; cujus rei fortasse causa 
est, quod plura agitando nihil spernere didicimus. Sed nunc in 
viam redeamus. 
Duplex autem est Vis Activa (quam cum nonnullis non 
male Virtutem appelles), nempe ut primitiva, quae in omni 
substantia corporea per se inest (cum corpus omnimode quiescens 
a rerum natura abhorrere arbitrer), aut derivativa, quae primi 
tivae velut limitatione, per corporum inter se conflictus resultans, 
varie exercetur. Et primitiva quidem (quae nihil aliud est, quam 
EVTeXe%eia t) 7TQiorrj) animae vel formae substantiali re 
spondet, sed vel ideo non nisi ad generales causas pertinet, quae 
phaenomenis explicandis sufficere non possunt. Itaque illis assen- 
timur, qui formas in rerum sensibilium causis propriis specialibus 
que tradendis adhibendas negant: quod monere operae pretium 
est, ne, dum eas velut postliminio ad fontes rerum aperiendos re 
ducimus, simul ad vulgaris Scholae battologias redire velle videa 
mur. Interim necessaria earum notitia est ad recte philosophan 
dum, nec quisquam se corporis naturam tenere satis putet, nisi 
animum talibus adverterit intellexeritque imperfectam, ne dicam 
falsam esse notionem illam substantiae corporeae crassam et ab 
imaginatione sola pendentem ac philosophiae corpuscularis (per se 
egregiae verissimaeque) abusu ab aliquot annis incaute introductam, 
quemadmodum vel hoc argumento constat, quod omnimodam ces 
sationem ac quietem a materia non excludit, nec legum naturae 
vim derivativam moderantium rationes afferre potest. Similiter vis 
quoque passiva duplex est, vel primitiva vel derivativa. Et quidem 
vis primitiva patiendi seu resistendi id ipsum constituit,