»43 
sympathiis, cum nec ipsa causa efficiens prima atque universalissima 
specialibus tractationibus intervenire debeat, nisi quatenus fines 
spectantur, quos divina Sapientia habuit in rebus sic ordinandis, 
ne quam laudis ejus et hymnorum pulcherrimorum canendorum 
occasionem negligamus. 
Sane et finales causae (ut singulari plane exemplo optici 
principii, celeberrimo Molineusio in Dioptricis suis valde probante, 
ostendi) subinde magno cum fructu etiam in physicis specialibus 
adhibentur, non tantum ut supremi Autoris pulcherrima opera magis 
admiremur, sed etiam ut divinemus interdum hac via, quae per il 
lam efficientium non aeque aut non nisi hypothetice patent. Quem 
usum hactenus fortasse Philosophi nondum satis observarunt. Et 
in universum tenendum est, omnia in rebus dupliciter explicari 
posse: per regnum potentiae seu causas efficientes, et 
per regnum sapientiae seu per finales; Deum corpora ut 
machinas more architecti secundum leges magnitudinis vel 
mathematicas, et quidem in usum animarum; animas vero, 
sapientiae capaces, ut cives suos et societatis cujusdam cum ipso 
participes, more Principis, imo patris secundum leges bonita 
tis vel morales ad suam gloriam moderantem, permeantibus 
sese ubique ambobus regnis, inconfusis tamen et imperturbatis 
legibus utriusque, ita ut simul et regno potentiae maximum et 
regno sapientiae optimum obtineatur. Sed nobis hoc loco regulas 
generales virium effectricium constituere propositum est, qui 
bus in causis specialibus efficientibus explicandis uti deinde pos 
simus. 
Porro ad veram virium aestimationem, et quidem prorsus 
eandem, diversissimis itineribus perveni: uno quidem a priori, ex 
simplicissima consideratione spatii, temporis et actionis (quod alias 
exponam), altero a posteriori, vim scilicet aestimando ab effectu 
quem producit se consumendo. Nam effectum hic intelligo non 
quemlibet, sed cui vis impendi seu in quo consumi debet, quem 
ideo violentum appellare possis, qualis non est ille, quem corpus 
grave in plano perfecte horizontali percurrendo exercet, quia tali 
effectu utcunque producto eandem semper vim retinet, quamquam 
et hoc ipso effectu, ut ita dicam, innocuo recte adbibito, hanc 
nostram aestimandi rationem consecuti simus, sed nunc a nobis 
seponetur. Elegi autem effectum ex violentis illum, qui maxime 
capax est homogenei seu divisionis in partes similes et aequales* 
16*